Wetenschappelijke experimenten zijn voor chaotische professoren in witte labjassen, toch? Niet in de schilderijen van Joseph Wright of Derby! Als een ware showman toont hij de wondere wereld van de wetenschap in donkere schilderijen!
Wat hebben uitvinder James Watt, porseleinmaker Josiah Wedgewood en filosoof Erasmus Darwin met elkaar gemeen? Eind 18e eeuw waren ze allemaal lid van de Lunar Society. Maandelijks kwam dit elitegezelschap met volle maan samen om te dineren en te discussiëren over wetenschap en filosofie. Het was de eeuw van de verlichting, waarin wetenschappelijke ontdekkingen en technologische vooruitgang zorgden voor een grote interesse in de natuurstudie.
Joseph Wright of Derby
De schilderijen van Joseph Wright uit Derby tonen het verlichtingsideaal als geen ander. Joseph Wright kwam dankzij Erasmus Darwin in contact met de leden van de Lunar Scoiety. Wright had last van astma en Erasmus Darwin was zijn arts. Hoewel Wright waarschijnlijk zelf nooit lid is geweest, kreeg hij via de Society toegang tot wetenschappelijke instrumenten.
In 1766 schilderde Wright Een filosoof die een lezing geeft over het planetarium waarin een lamp in de plaats van de zon wordt geplaatst. We zien een astroloog (mogelijk gemodelleerd naar Isaac Newton), die de draaiing van de planeten om de zon laat zien. Om de schaduwen van de planeten en de manen goed te kunnen bestuderen, moest de ruimte donker zien. Het zorgt voor een dramatisch effect in het schilderij, dat de wonderen van de wetenschap benadrukt.
Experimenten
Twee jaar later schilderde hij Een experiment met een vogel in een luchtpomp. De wetenschapper in het schilderij laat zien dat er in de lucht (onzichtbaar) zuurstof zit dat we nodig hebben om te ademen. Hij haalt de zuurstof weg door een vacuum te creëren in een grote glazen stolp waarin een vogel zit opgesloten. De kinderen rechts weten al wat er gaat gebeuren. De vogel zal het experiment niet overleven. Joseph Wright werd geroemd om zijn weergave van verschillende details en emoties in dit schilderij. Er is zoveel te zien: de jongen met de lege kooi op de achtergrond, het verliefde stelletjes dat geen aandacht heeft voor het experiment, de uitdagende blik van de wetenschapper en het troostende zusje.
De vogel in het experiment is een kaketoe, die van nature niet voorkomt in Engeland. Het is daarom zeer onwaarschijnlijk dat zo’n zeldzame vogel zou worden gebruikt voor een experiment. Ook de apparatuur in het schilderij was waarschijnlijk al zo’n 100 jaar oud op het moment dat Wright het schilderde. Wright geeft dus geen daadwerkelijk wetenschappelijk experiment weer, maar probeert vooral een dramatisch tafereel te creëeren.
Jacob de Gheyn – Vanitas
David Bailly – Vanitas
Religieuze verwijzingen
Het is opvallend dat Joseph Wright of Derby zijn wetenschappelijke taferelen allemaal laat plaatsvinden bij kaarslicht. Waarom zou je wetenschappelijke experimenten niet gewoon overdag uitvoeren? Het gebruik van chiaroscuro voor extra dramatiek is geïnspireerd op de religieuze schilderijen van Caravaggio.
Ook de grote glazen bol in het experiment met een vogel in een luchtpomp, lijkt een religieuze verwijzing te hebben. In de 17e eeuw gebruikten kunstschilders grote luchtbellen vaak in Vanitasstillevens om de kwetsbaarheid van het leven weer te geven (zie bovenstaande voorbeelden). Mogelijk gebruikte Wright vanwege de ronde vorm -lijkend op een luchtbel- de 100 jaar oude luchtpomp, in plaats van een exemplaar uit zijn eigen tijd. De symboliek van de luchtbel voor de naderende dood van de vogel.
Kinderen met blazen
Vergankelijkheid is een terugkerend thema in de schilderijen van Joseph Wright of Derby. Hij schilderde twee kinderen met een dierenblaas. Net als de glazen stolpen en zeepbellen stond de kwetsbaarheid van de dierenblazen symbool voor de broosheid en kortstondigheid van het leven. Wright presenteert de blazen als een speelgoed voor kinderen, opgeblazen als een ballon. Hierdoor benadrukt de kwetsbare onschuld van jonge kinderen.
Door opnieuw slim gebruik te maken van licht-donker effecten verhoogt hij de spanning in het schilderij. Zou de blaas klappen? Wright was een echte showman, die slimme onderwerpen, licht en voorwerpen koos om de meest indruk te maken.
Barok
In deze serie artikelen staat de barokschilderkunst centraal:
Guido Reni (Compositie) – Jusepe de Ribera (Naturalisme) – Joseph Wright of Derby (Clair-obscure)
The post Wetenschap als show bij Joseph Wright of Derby appeared first on KunstVensters.