De Amerikaanse vlag is veel meer dan alleen een nationaal symbool. Voor kunstenaars zijn de Stars and Stripes al decennialang een krachtig medium om maatschappelijke thema’s aan te kaarten en kritiek te leveren op de Verenigde Staten. Van de Pop Art beweging tot het protest tegen de Vietnamoorlog en de strijd tegen racisme – de interpretaties van de vlag vertellen een bewogen geschiedenis van Amerika’s worsteling met haar idealen en identiteit.
Dagelijks zweren miljoenen Amerikaanse kinderen trouw aan de vlag van de Verenigde Staten van Amerika. Tijdens een kleine ceremonie in klaslokalen of op schoolpleinen spreken de kinderen -hand op de borst- de Pledge of Allegiance uit: “I pledge allegiance to the flag of the United States of America, and to the Republic for which it stands.” Meer dan in Nederland, is de vlag is voor Amerikanen een symbool voor vaderlandsliefde. De woede is daarom groot als extremisten in het Midden-Oosten of elders de vlag in de brand steken.
Vlag
Vanaf 1954 maakte de Amerikaanse kunstenaars Jasper Johns tientallen schilderijen van de Amerikaanse vlag. Je zou verwachten dat Jasper Johns de vlag koos vanwege zijn symbolische waarde. Maar niets is minder waar. Johns koos de vlag alleen omdat iedereen hem kent. “Wat ik interessant vind, is dat de vlag niet ontworpen is, maar gekopieerd. Hij is niet van mij.” Johns maakte de Amerikaanse vlag nadat hij gedroomd had dat hij de vlag schilderde. Het was dus een intuïtieve actie.
Johns’ techniek was even revolutionair als zijn onderwerpkeuze. Hij ontwikkelde een eigen methode waarbij hij krantenknipsels in gekleurde was doopte en deze op het doek aanbracht in de bekende rood-wit-blauwe patronen. Teksten van de krantenkoppen zijn hierdoor nog leesbaar in de was. Het was een vernieuwend werk in de tijd dat de abstracte doeken van Rothko en Pollock het kunstlandschap domineerden. Johns’ Flag markeert het begin van de Pop Art, waarin objecten uit het dagelijks leven verheven werden tot kunst.
Jasper Johns – Moratorium Flag
Carlos Izzigary – Moratorium
Vietnam
In 1969, vijftien jaar na zijn eerste vlaggenschilderij, greep Johns terug naar hetzelfde motief, maar nu met een heel andere lading. Amerika was diep verdeeld over de Vietnamoorlog, met massale anti-oorlogsdemonstraties in het hele land. Als veteraan van de Koreaanse oorlog was Johns diep geraakt door de beelden van burgerslachtoffers uit Vietnam. Voor de historische Moratorium vredesmars, die een half miljoen demonstranten naar Washington DC zou trekken, ontwierp hij een protestversie van de vlag.
Johns Moratorium-vlag is uitgevoerd in camouflage-groen en oranje, een verwijzing naar het gebruik van Agent Orange. Dit verdelgingsmiddel zorgde ervoor dat bomen in de dichtbegroeide jungle hun bladeren verloren, maar tegelijk dat duizenden mensen ziek werden. De groen-oranje vlag oogt flets, alsof Amerika zelf ziek is. In het midden van de vlag plaatste Johns een wit stipje, alsof het een kogelgat is.
Wie 30 seconden naar het stipje kijkt en daarna naar een grijze of witte ondergrond, ziet de kleuren van de Amerikaanse vlag. De boodschap is duidelijk: de Verenigde Staten zijn nog maar een schim van zichzelf. Om de Amerikaanse vlag weer te doen wapperen in volle glorie, moest de oorlog stoppen. De Moratorium-vlag werd ook door andere kunstenaars overgenomen in hun werk. Carlos Izzigary combineerde de vlag met Picasso’s Guernica als symbool voor de vele onschuldige oorlogsslachtoffers.
Thornton Dial – Don’t Matter How Raggly the Flag, It Still Got to Tie Us Together
David Hammons – African American Flag
Racisme
De Amerikaanse vlag is ook vaak onderwerp geweest van anti-racisme protesten. In de beroemde American People serie van Faith Ringgold druppelt het bloed van de rode banen op de vlag. Ze verwijst hiermee naar het gewelddadige neerslaan van de racisme protesten in de jaren 60. Op de achtergrond staan zwarte en witte mensen gearmd om de verbondenheid van de Amerikanen weer te geven. De verbondenheid is ook het thema in de beschadigde vlag van Thornton Dial. Ondanks de scheuren is het toch een Amerikaanse vlag, zoals Amerikanen ook landgenoten blijven ondanks hun conflicten en verschillende belangen.
De meest beroemde variatie op de Amerikaanse vlag is de African American Flag van David Hammons, waarin de kleuren rood-blauw-wit zijn vervangen door zwart-groen-rood. Hammons gebruikte de kleuren van de Pan-African Universal Negro Improvement Association om aandacht de vragen voor de discriminatie van de Afrikaans-Amerikaanse bevolking.
Alfredo Jaar – A Logo for America
Symbool
De komende dagen zal de Amerikaanse vlag weer veel op televisie te zien zijn. Waarschijnlijk niet zo groot als Nam June Paik’s video-vlag, waarvoor 70 televisies nodig zijn. Maar de aandacht voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn weer ongekend. De Chileense kunstenaar Alfredo Jaar probeert ons er aan te herinneren dat het continent Amerika meer is dan alleen de Verenigde Staten. Hij liet zijn werk “This is not America’s Flag” daarom projecteren op Times Square in New York.
Voor veel Amerikaanse burgers staat de vlag voor trots, vrijheid en de belofte van een beter leven. Maar kunstenaars hebben de iconische Stars and Stripes ook gebruikt om de keerzijde van de Amerikaanse droom te tonen. In hun handen werd de vlag een canvas waarop de grote vraagstukken van hun tijd tot uitdrukking kwamen – van burgerrechten tot oorlogsprotest. Zo groeide dit nationale symbool uit tot een veelzijdige vertolker van Amerika’s complexe samenleving.
The post Stars and Stripes: De Amerikaanse vlag in de protestkunst appeared first on KunstVensters.