Franciscus – Francisco de Zurbaran
Het afbeelden van de profeet Mohammed kostte in januari van dit jaar 6 cartoonisten het leven bij de aanslagen op Charlie Hebdo in Parijs. Ook in de 16e en 17e eeuw wilden radicale christelijke reformanten een verbod op afbeeldingen van Bijbelverhalen. Hoe reageerde de katholieke kerk? Met kunst, heel veel kunst! In Spanje betekende dit de opkomst van Francisco de Zurbarán, die zich specialiseerde in heiligen en monniken. Een overzicht van Zurbarán is nu te zien in Düsseldorf.
In de 17e eeuw ging Europa gebukt onder interne geloofsoorlogen waarbij de protestantse reformatie het opnam tegen het katholieke establishment. Onder leiding van Luther, Calvijn en Zwingli werd het katholieke geloof onder de loep genomen. De reformanten waren bang dat liturgisch gebruik van afbeeldingen de gelovigen zouden afleiden van het de tekst van de Bijbel. Het woord van god moest belangrijker zijn dan het aanbidden van lokale heiligen en beelden. De meest radicale reformanten wilden zelfs een volledig verbod op afbeeldingen.
Maar het katholieke Rome zette de tegenaanval in met de counter-reformatie. Tijdens het Concilie van Trente maakten de katholieken afspraken over het gebruik van kunst. In Spanje werden de katholieke kerk en de Spaanse overheid de belangrijkste opdrachtgevers van schilderijen en beelden. Juist door afbeeldingen wilden ze het geloof dichtbij de mensen brengen. De schilderijen moesten zo echt mogelijk om het vrome gevoel van de gelovigen aan te wakkeren.
Broeder Pedro van Oña – Francisco de Zurbarán
Schilder van de Monniken
In deze hooggespannen politieke omgeving, begon de Spaanse schilder Zurbarán in 1626 aan zijn eerste grote opdracht, 21 schilderijen voor een Dominicaans klooster in Sevilla. Het werd zijn grote doorbraak en de jaren erna schilderde Zurbarán talloze monniken, priesters en heiligen. Zijn stijl is simpel maar trefzeker. Vaak gebruikt hij donkere achtergronden en zet hij de afgebeelde heilige in het licht. Met een groot detail schildert hij stoffen en schaduwen. Het geeft de werken een mystieke, soms zelfs overweldigende lading. Dit is geloof!
In het Kunstpalast in Düsseldorf is nu een indrukwekkend overzicht te zien met meer dan 70 werken van Francisco de Zurbarán. De omvang van deze tentoonstelling met bruiklenen van over de hele wereld zorgt ervoor dat een volledig beeld gegeven kan worden van zijn oeuvre. Wandelen door de zalen, is als bladeren door een heiligenboek. Het detail en de overtuiging waarmee iedere sint staat afgebeeld, leest als een realistisch portret. Toch waren de afgebeelde heiligen al honderden jaar dood, toen Zurbarán ze schilderde.
In de carrière van Zurbarán zijn er verschillende thema’s die hij meerdere keer heeft geschilderd. Zo maakte hij 50 portretten van Sint Franciscus, hiervan zijn er in Düsseldorf nu meerdere te zien zodat je de individuele werken kan vergelijken. In latere werken gaat Zurbarán minder gebruik maken van grote licht-donker effecten. Er komt meer aandacht voor achtergronden en de composities worden veel complexer. Ook hier is geprobeerd meerdere doeken van hetzelfde onderwerp bij elkaar te krijgen. Zo hangen er verschillende versies van ‘de Onbevlekte Ontvangenis’. We zien hier Zurbarán op zijn top, een van de grote meesters van de Spaanse kunst.
Franciscus – Francisco de Zurbaran
Het Atelier van Zurbaran
Lopend over de tentoonstelling valt het op dat er een enorm verschil zit in de kwaliteit van de schilderijen. Waar het ene schilderij je overdonderd in trefzekerheid en detail, is het andere flets en bijna nietszeggend. Waarschijnlijk komt dit doordat Zurbaran een groot atelier had en veel werken grotendeels door assistenten zij gemaakt. Zurbaran procudeerde ook veel voor ‘de nieuwe wereld’. Alleen de beste werken bleven in Spanje, mindere werken werden meegestuurd naar Brazilië, Mexico en andere overzeese gebieden. Het verschil in kwaliteit is echter zo groot dat je er bijna een spelletje van kan maken. Herken de werken van Zurbaran tussen de mindere schilderijen van zijn assistenten!
Niettemin is het overweldigende tentoonstelling. Het is uniek dat het is gelukt om zo’n volledig overzicht te geven van het werk van Zurbarán. De mystiek en zeggingskracht van zijn penseelstreek raken iedere bezoeker in het hart. Misschien hadden de katholieken dus gelijk en kan je het geloof dichterbij de mensen brengen door goede kunst. Vertegenwoordigers van islam zouden een bezoek moeten brengen aan de tentoonstelling in Düsseldorf en zich laten inspireren door Zurbarán. Welke gematigde moslimgroep durft het aan om de beeldtaal van de islam te gaan creëren? Zurbarán als startpunt van de counter-jihad…
Een overzicht van het uitgebreide museumaanbod van Düsseldorf en het huidige tentoonstellingsprogramma vindt u via Art in Düsseldorf.
Zurbarán – Meester van het detail
Museum Kunstpalast, Düsseldorf
t/m 31 januari 2016
 |
//Vensters bezoekt jaarlijks de belangrijkste tentoonstellingen in Nederland en brengt verslag uit op de website. Daarnaast kijken we ook regelmatig over de grens en bezoeken we tentoonstellingen in België, Duitsland, Frankrijk en Engeland. Een overzicht van alle verslagen is hier te vinden. |
