Toen Edvard Munch in 1905 zijn trouwe opdrachtgever Hebert Esche schilderde, smeerde hij de verf direct vanuit de tube op het doek. Toen Esche hierover klaagde, zei hij: “Ik heb deze techniek van Vincent van Gogh geleerd”. Dit najaar zijn Munch en Van Gogh voor het eerst verenigd in het Van Gogh Museum. De schreeuw en de Aardappeleters zijn even samen onder een dak in Amsterdam!
Toen Vincent van Gogh rond 1885 de aardappeleters schilderde, maakte Edvard Munch in Oslo zijn eerste werken. Ook Munch schilderde in een traditionele stijl het simpele leven van Noorwegen. Beide schilders voelde zich aangetrokken tot Parijs, waar de impressionisten de kunstwereld vernieuwden. Van Gogh trok naar de Franse hoofdstad in 1886, twee jaar voordat Munch hetzelfde deed. De kennismaking met de felle kleuren en losse stijl van de Franse avant-garde inspireerde hen om zelf ook te vernieuwen. Het resultaat kennen we: Van Gogh’s Sterrennacht en Munch’s Schreeuw horen nu tot de beroemdste schilderijen ter wereld.
Tegenwoordig weten we dat Munch loog tegen Hebert Esche. Van Gogh en Munch hebben elkaar nooit ontmoet. Toch hebben ze een zelfde soort ontwikkeling mee gemaakt. Genoeg reden voor het Van Gogh Museum om een grote tentoonstelling aan Munch en Van Gogh te wijden, waarin de topstukken van beide meesters met elkaar worden vergeleken. Er is groot uitgepakt: De Schreeuw, het zieke kind en de Madonna van Munch zijn met tientallen andere werken naar Amsterdam gehaald. Samen met de Zaaier, de Sterrennacht en Zelfportretten van Vincent van Gogh vormen ze een tentoonstelling vol wereldberoemde doeken.
Gedwongen vergelijking
Het lastige van tentoonstellingen zoals deze, is dat de vergelijking vaak gezocht is en niet per definitie geslaagd. Natuurlijk begonnen zowel Van Gogh als Munch hun kunstenaarscarrière rond 1880 en trokken ze geïnspireerd door het impressionisme naar Parijs, maar geldt dat niet voor vele kunstenaars in die tijd?
Wie kritisch kijkt, ziet dat Van Gogh zich in sneltreinvaart ontwikkelt. Hij gaat tussen 1885 en 1890 plots felle kleuren gebruiken en kiest voor gewaagde onderwerpen en harde kleurstellingen. Munch schildert op dat moment nog in traditionele stijl. Pas als Van Gogh al zijn graf ligt, begint Munch zijn meest beroemde werken te maken. Felle kleuren gaat Munch pas gebruiken in de loop van de 20e eeuw. De zoveel geadverteerde vergelijking tussen de sterrennacht van Van Gogh (1888) en van Munch (1924), laat zien dat Munch 35 jaar later was. Zijn de twee kunstenaars wel zo verwant als het museum ons doet geloven?
Verschillen
De beschrijving van het Van Gogh Museum stelt dat de kunstenaars dezelfde onderwerpen kiezen, dezelfde emoties voelen en hetzelfde kleurgebruik hebben. Het museum toont dit door steeds twee werken te vergelijken. Dat de combinaties niet altijd geslaagd zijn, blijkt bij de Schreeuw die om wille van een simpele perspectieflijn wordt vergeleken met een rivierschilderij van Van Gogh. Bij twee schilderijen van een bos raakt de samenhang helemaal zoek (Van Gogh 1890, Munch 1912). Zo kan je iedere boom wel naast elkaar hangen.
Lopend over de tentoonstelling vallen vooral de verschillen op tussen Vincent van Gogh en Edvard Munch. Van Gogh gebruikt in vrijwel al zijn werken tegengestelde kleuren naast elkaar, dit geheel volgens de heersende kleurentheorie van 1890. Munch is veel vrijer in zijn kleurgebruik en versimpelt vormen, dit is juist meer in overeenstemming met expressionistische principes van rond 1910.
De Onvermijdelijke Gauguin
Als ook Gauguin weer van stal wordt gehaald als onvermijdelijke inspiratiebron voor Vincent van Gogh, begint het gewoon vervelend te worden. Waar is de originaliteit? Waar is de wauw-factor? Het is uniek om zoveel topstukken van Van Gogh en Munch bij elkaar te zien. Het is onwaarschijnlijk dat er de komende 50 jaar opnieuw zo’n aantal topwerken van Munch naar Nederland komt. Toch weet de tentoonstelling nergens te overtuigen.
Toen Edvard Munch in 1905 zijn opdrachtgever probeerde wijs te maken dat hij Vincent van Gogh kende, sprak hij zijn bewondering uit voor de Nederlandse meester. Munch zal het werk van Vincent van Gogh gekend hebben en hier inspiratie uit hebben gehaald. Maar in Amsterdam zijn vooral twee uitmuntende kunstenaars te zien, die ieder op zichzelf staan en iedere vergelijking overbodig maken.
Munch: Van Gogh
Van Gogh Museum, Amsterdam
t/m 17 januari 2016
 |
//Vensters bezoekt jaarlijks de belangrijkste tentoonstellingen in Nederland en brengt verslag uit op de website. Daarnaast kijken we ook regelmatig over de grens en bezoeken we tentoonstellingen in België, Duitsland, Frankrijk en Engeland. Een overzicht van alle verslagen is hier te vinden. |
