Canon van de Nederlandse Kunst – de Gebroeders van Lymborch

Al op veertienjarige leeftijd werkten drie Nijmeegse broers aan het hof van de Bourgondische hertog. De Gebroeders van Lymborch maakten van illustraties in Bijbels en getijdenboeken ware kunstwerken. Hoe groeiden drie jonge Nederlanders uit tot de beste miniaturisten van de Middeleeuwen?

De Gebroeders van Lymborch, lange tijd Gebroeders van Limburg genoemd, waren echte vernieuwers. In hun eerste opdrachten werkten ze in een klassieke stijl, die verwant was aan hun voorgangers. Maar in latere boeken maakten de broers hun tekeningen net zo belangrijk als de tekst. Ze namen hele pagina’s voor hun taferelen, gebruikten dure pigmenten en plaatsten de verhalen in landschappen.

In dienst van de hertog
De Gebroeders van Lymborch kwamen uit een echte kunstenaarsfamilie. Hun oom Jan Maelwael werkte al eind 14e eeuw voor de Hertog van Bourgondië, Filips de Stoute. Waarschijnlijk op zijn voorspraak werden de broers Herman, Paul en Johan ingehuurd door Filips om een bijbel (Bible Moralisée) te verluchten. de broers waren destijds pas tussen de 14 en 17 jaar oud.

Voor de Bible Moralisée baseerden de broers zich op een oudere bijbel, die gemaakt was voor koning Jan II van Frankrijk, de vader van Filips (zie hier een Stamboom). De tekst is letterlijk hetzelfde, dus waarschijnlijk hadden toegang tot het oude boek. De vooruitgang in de tekeningen is echter opmerkelijk. Waar de Bijbel van Jan II flets en plat oogt, zijn de tekeningen van de gebroeders van Lymborch kleurrijk en met veel meer perspectief.

Getijdenboeken
Voor Jean de Berry maakten de Nijmeegse broers vervolgens twee rijkversierde getijdenboeken. Deze gebedenboeken werden gebruikt voor privé-devotie. In zo’n boek stonden teksten en gebeden voor 8 getijden op een dag: metten (middernacht), lauden (zonsopgang), priem (6 uur), terts (9 uur), sext (middaguur), none (15 uur), vespers (begin van de avond), completen (voor het slapen). Alle afbeeldingen in de ‘Belles heures du duc de Berry’ zijn van de hand van de gebroeders van Lymborch. Kleine versieringen in de marge of in de tekst werden door andere kunstenaars gemaakt.

In onderstaande reeks Maria-getijden is goed te zien hoe door het tekenen van landschappen met een hoge horizon dieptewerking wordt gesuggereerd. Ook de gebouwen tonen een poging tot perspectief, een grote vernieuwing voor de 14e eeuw. Het is opvallend dat sommige prenten geïnspireerd lijken op fresco’s van Giotto of Gaddi uit Italië. Voor zover bekend zijn broers nooit naar Italië gereisd, maar mogelijk hebben ze prenten van de werken gezien.

Met hedendaagse ogen lijken de tekeningen van de Gebroeders van Lymborch misschien simpel of ouderwets. Maar de broers introduceerden talloze vernieuwingen tijdens hun korte carrière. Zo waren ze de eersten die hele pagina’s gebruikten voor een versiering. Blauw was in de Middeleeuwen een bijzonder duur pigment, toch gebruikten ze pagina’s vol met een blauwe achtergrond. Het toont de rijkdom van Jean de Berry.

De mooiste prenten van de broers zijn terug te vinden in ‘Les Très Riches Heures du duc de Berry’. De gotische kastelen en vele details in de prenten van de maanden van het jaar zijn ongeëvenaard binnen de Middeleeuwse kunst. Helaas konden de gebroeders van Lymborch dit boek nooit afmaken. Ze overleden vermoedelijk aan de pest in 1416. De jongste broer, Johan, was slechts 28 jaar. Les Très Riches Heures werd vervolgens door andere miniaturisten afgemaakt.

Bourgondische kunstenaars
Het is opvallend hoeveel Nederlandse kunstenaars aan het hof van de Bourgoundische hertogen hebben gewerkt. De Noordelijke Nederlanden hoorden in de tijd van Filips de Stoute nog niet bij het Bourgondische rijk. Toch werkte ook de oom van de gebroeders van Lymborch, de Nijmegenaar Jan Maelwael als hofschilder. Hij was één van de eerste kunstenaars die met olieverf werkte.

Ook de Haarlemse beeldhouwer Claus Sluter werkte voor Filips de Stoute. Hij werkte aan het voorportaal van het klooster van Champmol. Ook ontwierp hij pleuranten (beweners) voor het grafmonument van Filips. Omdat de beeldjes nog niet af waren bij zijn overleden, nam zijn neef Claus van de Werve de taak op zich om het praalgraf te completeren. Net als de familie Maelwael-van Lymborch was het atelier van Sluter en van de Werve dus een familiebedrijf!

Dit artikel is onderdeel van de Canon van de Nederlandse Kunst. Lees ook de andere vensters uit de canon!