De Frans schrijver David Diop beschrijft in zijn roman Reis zonder terugkeer dat Madeleine helemaal niet blij was met haar portret. Maar was dat ook zo? We weten het niet. Pas vijf jaar geleden werd opgehelderd dat Madeleine de zwarte vrouw op het portret van Marie-Guillemine Benoist was. Sindsdien groeide Madeleine uit tot het symbool van de vrijheid. Wat is haar verhaal?
Vrijheid, gelijkheid en broederschap! Na de revolutie van 1830 schilderde Eugène Delacroix Marianne als symbool van de vrijheid. Delacroix schilderde haar met de revolutionaire Frygische muts op haar hoofd, een ontblote borst en de Franse driekleur in haar hand. Ze staat tussen het volk en vecht met hen mee om zich te bevrijden van de oude machthebbers. Marianne groeide zo uit tot een nationaal symbool van de Franse vrijheid. Maar in 1830 gold de vrijheid niet voor iedereen. Veel zwarte Fransen werkten als slaaf op de plantages in Frans-Guyana en Guadeloupe. Zij zaten gevangen in de slavernij.
Anne-Louis Girodet De Roucy-Trioson – Portrait of J. B. Belley
Madeleine
Op Guadeloupe werd eind 18e eeuw Madeleine geboren als kind van tot slaaf gemaakte ouders. We vinden haar in 1790 terug in het huwelijkscontract van de rijke Fransman Auguste Alexandre François Benoist-Cavay als één van de twee zwarte vrouwen van 18 en 19 jaar (2.200 en 2.000 livres) tussen de beschrijving van een gemeubileerd bed (300 livres) en een diamant (1.200 livres). Benoist-Cavay had verschillende functies in het bestuur van Guyana en Guadeloupe en Madeleine werkte in zijn huishouden.
Na de Franse revolutie werd in 1794 de slavernij afgeschaft. Madeleine kwam dus vrij, maar bleef in dienst van Benoist-Cavay. Het is onduidelijk in hoeverre dit haar eigen keus was. In de eerste jaren na de afschaffing van de slavernij bleven veel tot slaaf gemaakten onder dwang bij hun meesters werken. Hun salaris bedroeg vaak niet veel meer dan kost en inwoning. Maar de precieze omstandigheden van Madeleines vrijlating zijn onbekend.
Rafaël – La Fornanina
Portret
In 1800 reisde Benoist-Cavay naar Parijs en Madeleine kwam met hem mee. In Parijs zat ze model voor Marie-Guillemine Benoist, de schoonzus van Benoist-Cavay, een leerling van Jacques-Louis David. Het is een van de weinige schilderijen van zwarte vrouwen in deze tijd. Op het schilderij kijkt Madeleine de toeschouwer recht aan, zelfverzekerd en rustig. Haar witte kleding contrasteert met haar donkere huidskleur.
Marie-Guillemine Benoist baseerde de compositie op twee schilderijen van David en Rafaël. Net als Madame Trudaine in een schilderij van Jacques-Louis David zien we Madeleine van de zijkant, terwijl ze met gevouwen armen op een stoel zit. De ontblote borst lijkt overgenomen van La Fornanina van Rafaël. Rond 1800 zouden vrouwen met status zich waarschijnlijk niet halfnaakt hebben laten schilderen. Benoist laat in haar zelfportret bijvoorbeeld niet meer dan een blote schouder te zien. De ontblote borst is daarmee een teken dat Madeleine nog steeds vooral als minderwaardige bediende werd gezien.
Slavernij
Tegenwoordig wordt Madeleine vaak gezien als een symbool van de afschaffing van de slavernij. Eeuwenlang was de Europese schilderkunst gedomineerd door witte naakte vrouwen. Benoist gaf zwarte vrouwen een gezicht door een schilderij te maken van Madeleine, die de plaats van witte vrouwen inneemt in de schilderkunst. Maar in tegenstelling tot de schilderijen van witte vrouwen, werd het werk lang niet gezien als portret.
In 1800 debuteerde het op de salon als ‘Portret van een Negerin’, pas na onderzoek in 2019 weten we dat de zwarte vrouw Madeleine heette. Twee honderd jaar lang had niemand zich geïnteresseerd in de vraag wie de zwarte vrouw op het schilderij was? Dankzij een tentoonstelling in het Musée d’Orsay is uitgezocht wie Madeleine was en hoe ze in Frankrijk terecht was gekomen.
Op de salon van 1800 noemde een criticus, die voor de herinvoering van de slavernij was, het schilderij van Madeleine ‘een zwarte vlek’. Discussies over de slavernij waren rond 1800 dus in volle gang. In 1802 besloot Napoleon de slavernij op Guyana en Guadeloupe opnieuw in te voeren. De herwonnen vrijheid en gelijkwaardigheid van de Franse revolutie was hiermee ongedaan gemaakt. Pas in 1848 werd de slavernij in Frankrijk definitief afgeschaft. De vrijheid van de tot slaaf gemaakten was dus slechts van korte duur. Of Madeleine na 1802 ook opnieuw als slaaf moest werken is onbekend.
The post Hoe werd Madeleine het symbool van de vrijheid? appeared first on KunstVensters.