Waarom zijn de vrouwen van Rubens vaak dik?

Peter Paul Rubens schilderde meermaals het Parisoordeel. In deze Griekse mythe moet de Trojaanse prins Paris de mooiste godin kiezen. Op Rubens’ schilderijen zien we hem de voorkeur geven aan de voluptueuze Afrodite. Waarom waren deze weelderige vrouwen het schoonheidsideaal van Rubens?

Het Parisoordeel is één van de beroemdste verhalen uit de Griekse mythologie. Eris, de godin van de twist, was niet uitgenodigd op het huwelijksfeest van Peleus en Thetis. Ze liet daarom een gouden appel met de woorden ‘voor de mooiste’ op het huwelijksfeest achter. Al snel ontstond er een twist tussen de Griekse godinnen Hera, Afrodite en Athena wie het meest recht had op de appel. Ze laten prins Paris van Troje de beslissing nemen.

De godinnen proberen Paris allemaal te verleiden. Hera biedt Paris rijkdom en macht, Athena belooft hem wijsheid en kracht. Maar hij kiest uiteindelijk voor Afrodite (Venus) die hem de mooiste vrouw ter wereld beloofde: Helena van Sparta. Als Paris vervolgens Helena naar Troje haalt, roept haar man Menelaos alle Grieken bij elkaar. Het is het begin van de Trojaanse oorlog.

Parisoordeel

De Duitse schilder Lucas Cranach was de eerste kunstschilder die het Parisoordeel populair maakte. Tijdens zijn leven maakte hij tenminste twintig schilderijen over de mythe. De composite is altijd hetzelfde. Links zit Paris, getooid in een Middeleeuwse riddertenue, met op de achtergrond een paard. Cranach haalde het verhaal zo naar zijn eigen tijd. Rechts zien we de drie godinnen, slanke dames met bescheiden borsten. Ze zijn naakt en dragen alleen sieraden. In de lucht zweeft Cupido die een pijl afvuurt in de opdracht van Afrodite.

Cranach verbeeldde op de schilderijen een schoonheidsideaal van zijn tijd. In de Middeleeuwen waren een ‘hoofse’ vrouwen de norm. Hierbij is vooral gedrag en houding van belang. Hoofse vrouwen waren ingetogen, beleefd en gracieus. In de schilderijen van Cranach zien we de drie godinnen daarom bij elkaar staan met daarom ingetogen houdingen. Ze hebben hun hoofd licht gebogen als teken van eerbied.

De schilderijen van Cranach waren geliefd. Zo’n 75 jaar nadat Cranach zijn schilderijen maakte, kopieerden Hendrick van Balen en Hans Rottenhammer de compositie van Cranach in hun versies van het Parisoordeel. We zien de invloed van de opkomende barok, waarin meer aandacht kwam voor beweging en dynamiek. De vrouwen steken hun armen uit en hebben gedraaide lichamen. Maar wat ook opvalt, ze zijn flink aangekomen…

Peter Paul Rubens

Peter Paul Rubens bracht een nieuwe interpretatie van het Parisoordeel, waarvan hij minstens zes versies schilderde. Hij verplaatste de scène naar een landelijk landschap, ver weg van het oorspronkelijke huwelijksfeest. In zijn schilderijen zijn de godinnen gemakkelijk te herkennen aan hun kenmerkende attributen: Athena’s wapenschild, Hera’s pauw en de cupido’s die Aphrodite vergezellen. Rubens voegde ook Hermes toe, herkenbaar aan zijn gevleugelde schoenen en hoed, die de gouden appel bij zich draagt.

In het schilderij uit de National Gallery (linksboven) zien we het meest dramatische moment. Paris heeft net zijn beslissing genomen, en Afrodite wijst naar zichzelf alsof ze vol verbazing zegt “Ik? Echt?”. Hoog in de wolkem is het gezicht van furie Alecto te zien. Het is de straf van Hera voor de Trojanen, omdat Paris niet voor haar gekozen heeft. Het is een sinistere aankondiging van de aanstaande Trojaanse oorlog.

**Peter Paul Rubens –** de Drie Gratiën
**Rembrandt van Rijn –** Susanna
**Artemisia Gentileschi –** Lucretia

Schoonheidsideaal

Rubens staat bekend om zijn ‘Rubensvrouwen’, een wat eufemistisch beschrijving van voluptueuze vrouwen. Het schoonheidsideaal van een voller vorm paste in een bredere 17e-eeuws trend. Een vol figuur en bleke huid werden gezien als tekenen van welvaart. Koninginnen als Maria de’ Medici en Maria Anna van Oostenrijk lieten zich afbeelden in brede jurken die hun brede postuur benadrukten.

Ook veel andere 17e eeuwse kunstenaars schilderden vollere vrouwen. Jacob Jordaens schilderde in vrijwel al zijn schilderijen dikkere vrouwen. Maar ook Susanna van Rembrandt van Rijn heeft een buikje en ook Lucretia van Artemisia Gentileschi is niet slank. Maar het lijkt erop dat Rubens er nog een schepje bovenop deed. Rembrandts en Caravaggio’s vrouwen zijn zeker niet dun, maar zeker niet zo vol als Rubens-vrouwen uit de Drie Gratiën.

**Guido Reni –** Venus en cupido
**Diego Velazquez –** Rockeby Venus

Alleen Rubens?

Kunsthistorici vermoeden dat Rubens’ interpretatie van het vrouwelijk lichaam dus niet alleen een weerspiegeling was van het heersende schoonheidsideaal, maar ook van zijn persoonlijke voorkeur. In de ronde, vruchtbare vormen van zijn figuren zien we mogelijk een echo van de prehistorische vruchtbaarheidsbeeldjes, een viering van de vrouwelijke vorm in al haar volheid. Van Cranach tot Rubens laat het Parisoordeel ons zien hoe schoonheidsidealen veranderen, maar de schilderijen tonen ook dat Ruvbens een heel persoonlijk schoonheidsideaal had. Rubens zal daarom altijd geassocieerd blijven worden met dikkere vrouwen.