Latijns-Amerika heeft een rijke traditie van verhalen waarin het alledaagse en het bovennatuurlijke samenkomen. De Spaans-Mexicaanse kunstenares Remedios Varo maakte mystieke schilderijen over de grens van realiteit en fantasie. Wat zijn de verborgen betekenissen van haar schilderijen?
Is het de brandende zon? Zijn het de eeuwenoude culturen? Er lijkt in Latijns-Amerika altijd iets bovennatuurlijks te gebeuren. De Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges schreef tientallen sprookjesachtige verhalen, waaronder het verhaal van A Bao A Qu. Dit vormloze en doorzichtige wezen slaapt op de onderste treden van de Toren van Chitor, wachtend op een dappere ziel die de klim aandurft. Zodra iemand begint te klimmen, ontwaakt A Bao A Qu. Hoe hoger de klimmer komt, des te kleurrijker en zichtbaarder wordt het wezen. Een mysterieuze blauwe gloed volgt hem, die steeds sterker wordt naarmate hij hoger klimt. Maar als de klimmers falen, stort A Bao A Qu naar beneden en verliest al zijn kleur.
Remedios Varo
Misschien had de Spaans-Mexicaanse kunstschilder Remedios Varo het verhaal van A Bao A Qu in haar hoofd, toen ze in 1959 Encuentro schilderde. In Encuantro speelt ze net als Borges met zichtbaarheid. Een vrouw draagt een blauwe doek, die doet denken aan de mysterieuze blauwe gloed van A Bao A Qu. De doek verdwijnt in een houten kist op tafel, waar nog een persoon in lijkt te zitten. Wat wilde Varo zeggen met dit schilderij?
Het is alsof de vrouw op het schilderij een deel van zichzelf verstopt in de kist. Zoals we allemaal soms onze diepere gevoelens en kwetsbaarheden verstoppen. Op de achtergrond van het schilderij zijn schappen met nog meer kisten zichtbaar. Alsof er meerdere zelfbeelden van de vrouw klaar liggen om te voorschijn te komen. Varo speelt met de ware zelf en het beeld dat we andere van ons laten zien. Zoals A Bao A Qu alleen zichtbaar werd voor moedige klimmers, toont Varo verschillende versies van zichzelf in verschillende situaties.
Drie heksen
Remedios Varo was in Spanje geboren, maar leerde het surrealisme kennen in Parijs. In 1937 verhuisde ze naar de Franse hoofdstad en ontmoette ze Salvador Dali. Ze nam deel aan surrealistische tentoonstellingen en ontwikkelde haar stijl. Maar toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, moest ze vluchtten. Net als kunstschilder Leonora Carrington en fotografe Kati Horna kwam ze in Mexico terecht, waar ze bekend kwamen te staan als ‘de Drie Heksen’. Mogelijk stond het drietal model voor de drie figuren in het schilderij Aurora.
In Mexico maakte Varo haar mooiste kunstwerken. Het was alsof het land haar bevrijdde van de verwachtingen en restricties die ze ervaarde in Europa. In Mexico raakte ze in de ban van mystiek en het occulte. Ze liet het dromerige surrealisme van Parijs achter zich en bestudeerde de eeuwenoude verhalen uit Latijns-Amerika. In haar mystieke schilderijen zien we vaak verhalen over fysieke en geestelijke transformaties, zoals in het komische “Bezoek aan de Plastische Chirurg“, waarin een vrouw zich 6 borsten laat aanmeten.
Psycho-analyse
Maar vaker nog gingen de schilderijen over geestelijke veranderingen. Varo bestudeerde de psychoanalytische theorieën van Sigmund Freud en de Zwitserse psychiater Carl Jung. Ze dacht dat haar diepste verlangens verborgen zaten in haar onderbewuste. In “Vrouw die het kantoor van de psychoanalyticus verlaat” uit 1956, verlaat een vrouw het kantoor van Dr. F. J. A. (Freud, Jung en Adler). Ze laat het hoofd van haar vader in een kleine put vallen, alsof ze loskomt van haar verleden.
Of moeten we het schilderij zien als een overrekening met mannelijke overheersing? Ook in “Wedergeboorte” lijkt een vrouw haar leven opnieuw te beginnen. In het maanlicht komt ze naakt uit een vagina-achtige vorm uit de muur. Het is of Remedios Varo in haar schilderijen de autonomie en bevrijding van het verleden wil laten zien, die ze zelf vond in Mexico. Remedios Varo groeide in Mexico uit tot één van de belangrijkste surrealisten van haar tijd.
Wereldkunst
Vanaf 2024 besteedt KunstVensters vaker aandacht aan niet-Westerse kunstenaars. Lees alle artikelen uit deze serie:
Tarsila do Amaral – Wifredo Lam – Amrita Sher-Gil – Remedios Varo
The post Tussen droom en werkelijkheid: de mystieke wereld van Remedios Varo appeared first on KunstVensters.