Tintoretto schilderde in het Dogepaleis in Venetië het grootste schilderij ter wereld. Op een doek van 22 meter schilderde hij het paradijs gevuld met heiligen. De opdracht voor het immense werk was gegund aan Veronese. Waarom maakte toch Tintoretto het schilderij?
Op 20 december 1577 vond er een ramp plaats in Venetië. Het paleis van de doge stond in brand! Nadat het vuur geblust was, lag het hele zuidelijke deel van het Dogepaleis in as. In de brand was ook het geliefde fresco van het paradijs in de Grote Raadszaal verloren gegaan. Al snel werd besloten om het Dogepaleis te herbouwen en hierbij de oorspronkelijke stijl en inrichting zoveel mogelijk te herstellen.
(klik op de afbeelding voor een vergroting)
Competitie
Federico Zuccari kreeg de opdracht om een nieuw fresco te maken voor de Grote Raadszaal. Maar zijn ontwerpen vielen slecht in de smaak bij de Venetiaanse magistraten. Bovendien waren fresco’s in de stad altijd lastig uit te voeren, vanwege het vochtige klimaat en het zout van de zee. Al snel gingen er daarom stemmen op om een reusachtig olieverfschilderij te laten maken. Zou het mogelijk zijn om de 22 meter lange muur te vullen met een giga-doek?
Een commissie besloot daarom in 1579 een competitie uit te schrijven voor een olieverfschilderij van het Paradijs voor de Grote Raadszaal. Alle bekende kunstenaars uit stad dienden een ontwerp voor de prestigieuze opdracht in: Tintoretto, Veronese, Bassano en Palma il Giovane.
Veronese en Tintoretto lieten zich inspireren door de Goddelijke Komedie van Dante. Ze schilderden de hemel in oplopende ringen gevuld met heiligen, Bijbelse figuren en engelen met aan de top de kroning van Maria. De stijl van beide schilderijen was echter heel verschillend. Tintoretto’s doek was licht en kleurrijk. Maar de commissie was meer gecharmeerd van het stemmige doek van Veronese en gunde hem de opdracht.
Toch Tintoretto
In 1588 overleed Paolo Veronese plotseling. Ondanks dat de voorbereidingen voor het schilderij van het paradijs al 6 jaar bezig waren, was er nog niet veel geschilderd. De stad moest daarom op zoek naar een vervanger en die werd gevonden in Veronese’s rivaal Tintoretto. Tussen 1588 en 1592 schilderde Jacopo Tintoretto met zijn zoon Domenico het paradijs in het paleis van de Doge.
Hij gebruikte voor het schilderij de schetsen van Veronese om toch het winnende ontwerp van de competitie in ere te houden. Maar hij paste tijdens het werk de compositie en kleuren naar zijn eigen inzicht aan. Hierdoor is het definitieve schilderij een soort mengelmoes van de ontwerpen van Veronese en Titiaan geworden.
Symboliek
In het midden van het schilderij zien we Jezus en Maria. Tussen hen in is een duif te zien, als symbool voor de heilige geest. Jezus leunt op een kristallen bol, als verwijzing naar de aarde. Om Maria’s hoofd zijn zeven sterren te zien, die de zeven kerken va Asia (uit het Bijbelboek Openbaring) symboliseren: Efeze, Smyrna, Pergamum, Tyatira, Sardes, Filadelfia en Laodicea.
Het hele paradijs is gevuld met engelen. Tintoretto volgt hierbij de hiërarchie van engelen die Pseudo-Dionysius beschreef in zijn boek De Coelesti Hierarchia. De hoogste rangen van engelen zijn de serafijnen en cherubijnen, dit zijn de kleine engeltjes onder Jezus en Maria. Links- en rechtsboven zien we de andere engelen: de Tronen (rechts, met weegschalen), de Heerschapijen (links, met boek), de Vorsten (rechts, met globes) en de Machten (links, met stafjes).
Tintoretto gaf de aardsengelen een speciale rol. Links van Maria staat Gabriël met drie witte lelies in zijn hand, een verwijzing naar de annunciatie (de aankondiging van de zwangerschap van Maria). Rechts van Jezus staat Michaël met in zijn hand een weegschaal, die verwijst naar het laatste oordeel.
Wie is wie?
In de cirkels onder de engelen schilderde Tintoretto alle belangrijke heiligen van de katholieke kerk. Voor de indeling volgde hij een gebed: de Litanie van de Heiligen. In deze tekst worden de heiligen ingedeeld in groepen: Apostelen, Evangelisten, Martelaren, Kerkvaders, Maagden en Stichters van Kloosterorden.
Direct onder Jezus en Maria zien we de evangelisten (Marcus, Lucas, Matteüs en Johannes), die te herkennen zijn aan hun attributen (leeuw, stier, engel en adelaar). Rechts zitten de apostelen met achter hen Paulus en de kerkvaders Ambrosius, Augustinus, Hiëronymus en Gregorius. Links heeft Tintoretto de profeten uit het oude testament geplaatst met achter hen Johannes de Doper en de martelaren als Sint Sebastiaan en Sint Rochus. Aan de randen van het grote schilderij zijn ook de maagden en de stichters van de kerkorden te herkennen.
Fresco teruggevonden
In 1903 werden bij restauratiewerkzaamheden resten van het oorspronkelijke fresco van Guariento di Arpo teruggevonden onder het grote doek van Tintoretto. De brand heeft de pigmenten bijna allemaal doen verdwijnen. Hierdoor is een soort monochroom schilderij ontstaan waarop de kroning van Maria nog goed te zien is, met om hen heen de aardsengelen.
De fresco van Di Arpo toont de vroegste verbeelding van de hemel in de traditie van Giotto en Duccio. Hij worstelt met het perspectief en toont de engelen in losse nisjes. De vergelijking van de primitieve fresco met het virtuoze olieverfschilderij van Tintoretto laat zien hoe indrukwekkend de Renaissancekunst zich in twee eeuwen heeft ontwikkeld.
The post Het paradijs van Tintoretto als zoekplaatje naar engelen en heiligen appeared first on KunstVensters.