In navolging van kunstenaars uit Vlaanderen en Italië, begonnen Nederlandse kunstschilders stillevens te schilderen. Ooit bedoeld als vingeroefeningen voor kunstenaars in opleiding, groeide het genre uit tot een manier voor schilders om hun kunnen te tonen. Het Nederlandse stilleven was zo geliefd in Noord-Europa, dat het nauwelijks lukte om aan de vraag te voldoen.
Ondanks dat er al stillevens bekend zijn als muurschilderingen uit de tijd van de Romeinen, duurde het tot de 16e eeuw voordat stillevens werden gezien als een hoogwaardig genre binnen de schilderkunst. Karel van Mander schreef nog dat stillevens alleen oefenstof waren voor de jeugd. Maar mede door Vlaamse kunstschilders als Pieter Aertsen en Joachim Beuckelaer, die keukenscenes met grote stukke vlees en gevogelte, begon de aandacht voor het stilleven te groeien. Schilders vonden het stilleven een manier om te laten zien wat ze in huis hadden. Ze schilderden eten dat er zo levensecht uitzag dat je er honger van krijgt en enorm gedetailleerde potten, pannen en kleden.
Pieter Claesz – Vanitas stilleven en Banket
Stilleven
Zoals bij veel genres binnen de Nederlandse schilderkunst, ligt ook de oorsprong van het Nederlandse stilleven in Haarlem. Rond 1620 vestigden zich hier twee schilders die zich richten op vanitas stillevens en zogenaamde ‘ontbijtjes’. Het gaat om Pieter Claesz en Willem Claesz Heda. Hun schilderijen tonen kannen, servies, vruchten en soms gebruiksvoorwerpen die samen vaak de vergankelijkheid van het leven verbeelden. Hun ‘ontbijtjes’ laten rijkgevulde ontbijttafels zien met voedsel in monochrome kleurtonen. Je zou deze werken kunnen zien als een symbolische waarschuwing voor overdaad.
Pieter Claesz specialiseerde zich op het afbeelden van lichteffecten in gebruiksvoorwerpen. Hij was in zijn tijd ongeëvenaard in het weergeven van glazen en lichteffecten op zilverwerk. De werken van Pieter Claesz zijn soms moeilijk te onderscheiden van zijn stadsgenoot Willem Claesz Heda, omdat ze beide in dezelfde monochrome stijl werken waarin ze slechts 1 of 2 kleurtinten gebruiken. Heda is bekend geworden vanwege zijn manier van het afbeelden van stoffen.
Melchior d’Hondecoeter
Na 1650 worden de stillevens in Nederland minder braaf, worden de werken steeds overdadiger. Deze ‘pronkstillevens’ komen ook weer overwaaien uit Vlaanderen waar Frans Snyders en Adriaen van Utrecht belangrijke voorlopers waren. In Nederland werd dit genre onder meer gebezigd door Melchior d’Hondecoeter. Zijn specialiteit was het afbeelden van vogels en andere dieren.
Een belangrijke leerling van d’Hondecoeter, Adriaen Coorte, maakt eind 17e eeuw heel bijzondere Caravaggio-achtige stillevens. Deze in Middelburg actieve schilder, schilderde met name fruit en groente tegen een vrijwel zwarte achtergrond waardoor hij unieke lichteffecten bereikte. Zijn werk is eeuwenlang in de vergetelheid geraakt, voordat hij rond 1950 werd herontdekt.
Bloemenstillevens
De Nederlandse bloemschilderkunst bereikte een hoogtepunt in de 17e eeuw, waarbij vooral vrouwelijke kunstenaars een prominente rol speelden. Deze gedetailleerde stillevens weerspiegelden niet alleen artistieke virtuositeit, maar ook de groeiende fascinatie voor botanica en de bloeiende Nederlandse tuincultuur.
Rachel Ruysch was een van de meest vooraanstaande bloemschilders van haar tijd. In haar werk gebruikte ze sterk licht- en donkercontrasten. Als dochter van een botanicus had Ruysch toegang tot een uitgebreide verzameling specimens, wat haar hielp bij het creëren van zeer natuurgetrouwe afbeeldingen. Haar composities zijn vaak asymmetrisch en dynamisch, met bloemen in verschillende stadia van bloei en uit verschillende seizoenen.
De bloemstillevens van Maria van Oosterwyck worden gekenmerkt door een sterk symbolische lading en een verfijnde techniek. Ze schilderde vaak vanitas-elementen zoals zandlopers of schedels tussen de bloemen, verwijzend naar de vergankelijkheid van het leven. Van Oosterwyck werd geroemd om haar vermogen om verschillende texturen weer te geven, van de zachte petalen van rozen tot de glanzende oppervlakken van glazen vazen.
Rachel Ruysch – Bloemstilleven in Vaas
Waar zijn de Nederlandse stillevens te zien?
Nederlandse stillevens zijn in heel Nederland te zien, onder meer in het Frans Hals Museum, het Mauritshuis, Museum Boijmans van Beuningen en natuurlijk het Amsterdamse Rijksmuseum.
Lees ook onze andere artikelen over de Hollandse School en Nederlandse kunstenaars:
The post Kunstenaars van het Hollandse stilleven appeared first on KunstVensters.